Robert Norton Noyce (12.12. 1927 – 3.1.1990) (Intel)
Bugün “microchip”siz bir dünya hayal etmek hemen hemen imkansız gibi bir şey. Zamanımızın çalışma hayatında otomobilden akıllı telefonlara, MRI scannerden – bilgi tarayıcıdan – endüstride kullanılan robotlara ve data -veri -merkezlerine kadar iş hayatında, seyahatte ve eğlence ortamında kullanılan araç ve gereçlerin hemen hemen hepsinde microchip – microyonga- bulunmaktadır. 2021’de semiconductör satışları 1.15 trilyon adeti bulmuş 2023’te global semiconductor endüstrisi 529 milyar dolar ve 2024’te 617 milyar dolar kapasiteye ulaşmıştı. ( Historical results & Forecast – Semiconductor Market: Marketsandmarkets.com. 13.4.2024)
Bir microchip ya da kısa adıyla chip, bir integrated circuit’dir -IC- Düz bir silikon parçasının üzerine yerleştirilmiş electronic circuits takımıdır. Chip üzerinde transistörler birer minyatür elektrik düğmesi gibi hareket eder ve gelen akımı kapatır ve açarlar. Bu çok ufak düğmeciklerin düzeni silicon ince levha üzerinde yaratılmıştır. Silicon, chip endüstrisinin seçilmiş maddesidir. Metallere benzemez. Onun semiconductor özelliği fosfor ve boron gibi bazı elementlerle karıştırılarak arttırılabilir. Böylece elektrik akımının açılması ve kapanması sağlanır. Silicon doğada oksijenden sonra en çok bulunan madde kumdan yapılmıştır. Çok ince silica levhacıklarının yapımında, silica dioksidden oluşmuş silica kumu kullanılmıştır. Kum eritilmiş, büyükçe bir silindir şekline dönüştürülmüş ve “ingot” adı verilen bu ürün çok ince levhalar halinde dilimlenmiştir
Bir parmağın tırnağı büyüklüğündeki bir microchip milyarlarca transistörü kapsar. Bu bir chipin küçüklüğü hakkında bir fikir verebilir. Bu nedenle chip özellikleri nanometer olarak ölçülür. Bir nanometre bir metrenin bir milyarda biridir. Ya da milimetrenin bir milyonda biridir ( https :// www.asmi. Com/en/technology/all- about -microchips/microchip – basics – 13.4.2024).
Hangi amaçla kullanılacağına bağlı olarak chiplerin yapısı çok karmaşıktır. Basit yapıda olanlar normal lithography teknolojisi ile üretilir. Çok karmaşık chiplerin üretiminde ise en son EUV lithography teknolojisi kullanılır. Chipler integrated circuit açısından analog, digital ve ikisi bir arada olmak üzere üçe ayrılır. Bu ayırım gelen elektrik akımının nasıl process edildiği ile ilgilidir. Fonksiyonları açısından ise cipler dörde ayrılır: Logic chips, Memory chips, application specific integrated chips (ASICs) ve system – on – a – chip devices (SoCs). CPU’lar – central processing units – gibi Logic chipler elektronik bir araç ya da aletin “beynidir”. Girdileri process ederler, bilgiyi depolarlar ve sonucu çıkarırlar. Memory chipler ise bilgiyi depolarlar (Kate Brunson, https// www.asmi. Com /en/news/stories/2023/ the- popularity – of – maturity -20.4. 2023 – 13.4.2024)
İntel, California’nın Santa Clara kentinde merkezi bulunan, ABD’de “semiconductor ve computer circuits” üretimi konusunda lider olan bir şirkettir. İntel adı “integrated electronics” deyiminden gelmektedir. Circuit board bir bilgisayarın bütün ana parçalarını biri birine bağlar. Bunun ana merkezinde bilgisayarın microprocessoru bulunur. Integrated circuit milyonlarca transistörü kapsar. Integrated circuit, modern elektronik araçlarının en önemli elemanıdır (https:// www.britannica.com/ money/intel – 9.4.2024. İntel’in aşağıdaki kısa tarihinin teknik ayrıntıları bu yazıdan özetlenmiştir).
1968 yılının Temmuz ayında kurulmuş olan Intel’in 5.4. 2024 tarihindeki pazar değeri 167.98 milyar, hisse değeri 38.71 milyar dolar, yıllık satış geliri 54.23 milyar dolardır. Bugünkü CEO’su Patrick P. Gelsinler olan şirketi Robert Noyce ve Gordon Moore , daha sonraki yılların girişimci gençleri gibi evin mutfağında ufak sermaye ile kurmamıştır. Firma ABD’nin ünlü finansçılarından, “venture capitalist” terimini yaratan Arthur Rock’ın temin ettiği 2.5 milyon dolarla ve her birinin koyduğu 250,000 dolarla kapılarını üretime açmıştır. İki kurucu da şirketi tescil ettirdiklerinde orta yaşlarda idi ve teknik alanda hayli itibar kazanmış kişilerdi.
Noyce, Fairchild Camera ve Instrument şirketinin Fairchild Semiconductor bölümünün başında idi. Moore da aynı bölümün Research and Development kısmının yöneticisiydi. Noyce ve Moore, İntel’i kurduktan hemen sonra bazı Fairchild çalışanlarını ve Macaristan doğumlu ABD’li iş adamı Andrew Grove’ı (2.9.1936 – 21.3.2016) istihdam ettiler. Noyce ve Moore’dan sonra İntel’in istihdam ettiği üçüncü kişi Grove oldu. Bu üç kişi şirketin ilk otuz yılında sırayla firmanın CEO’luğunu yaptılar.
İntel’in ilk ürünleri memory chips idi. Piyasada fazla tutulmayan, dünyanın ilk metal oxide semiconductoru 1101 de bu ürünler arasındaydı. Fakat, “one – kilobit dynamic random – access memory” 1103 -DRAM – çok başarılı bir chips oldu ve önemli miktarda bilgi taşıma özelliğine sahipti. Bu nedenle de ABD teknoloji şirketi Honeywell bilgisayarlarında 1970 yılında, bu chipsi ilk kez kullandı. Daha güçlü ve daha ucuz olan bu chips bütün dünyada standard chips olarak kullanılmaya başladı. DRAM’ın başarısından sonra Intel, 1971’de halka açılma kararı aldı. Aynı yıl şirketin 1985’e kadar en önemli ürünü olan “erasable programmable ready – only memory chips, EPROM piyasaya sunuldu. Aynı yıl Intel mühendisleri Ted Hoff , Federico Faggin ve Stan Mazor “General purpose four – bit microprocessor”u ve ilk “single – chip microprocessor”u, 4004’ü icad ettiler. 4004, Japon hesap makinesi üretmiş Nippon’la olan kontrat altında, telif hakkı İntel’e ait olmak üzere icad edilmişti. 1972 yılında Intel DRAM’la chip piyasasının % 82.9’una sahip oldu. Fakat yabancı rekabet sonucu bu piyasa payını kaybetmeye başladı ve 1984’te pay % 1.3’ e düşmüştü. Bunun olacağını gören Intel daha önceden microprocessor alanına ağırlık verdi. 1972’de 8008 piyasaya çıkarıldı, daha sonra ondan on misli daha hızlı eight – bit central processing unit, CPU, 1974’de devreye girdi. Ve şirket 1978’de ilk 16 -bit microprocessor 8086’ı ve daha sonra da 8088 ‘i icad etti. IBM ilk büyük ölçekli kişisel bilgisayar üretiminde İntel’in 8088’ini kullanmayı tercih etti. IBM’in ve PC “clone”ları yapan başka üreticilerin desktop ve portable bilgisayar için microprocessor talepleri hızla arttı. 1985’te Intel, 32 – bit chip 80386’yı piyasaya sürdü. Eski modelleriyle compatible – uyarlı olan- yeni modeller, yazılımcılar ve PC sahipleri için büyük kolaylıklar sağladı.
Intel 1993’te Pentium microprocessörleri devreye soktu, eskiden numara ile belirlediği çeşitler ortadan kaldırdı. Yeni ürün çok daha hızlı idi. Başlangıçta 3.1 milyon adet transistora sahipti. Daha önceki, 80486 noluda ise 1.2 milyon transistor vardı. Microsoft’un Window 3.x operating sistemiyle birlikte Pentium chips PC – kişisel bilgisayar -piyasasının hızla büyümesini sağladı. Yüksek processing güç gerektiren, multimedia grafik uygulamalı oyunlar için Pentiumlu PCler büyük talep yarattı. Intel’in bu noktadan itibaren satış stratejisi sürekli olarak dramatik bir şekilde gücü arttırılmış microprocessorler yaratmak ve tüketiciyi PC’sini yenileştirmeye yöneltmek oldu. Bu da chipsi çok daha fazla transistörlü üretmeyi gerektiriyordu. IBM’in PC’inde 29,000 transistor vardı. Dört yıl sonra devreye giren 80386’da 275,000, 2008’de piyasaya giren Core 2 Quad’da 800,000,000’den daha fazla transistör bulunuyordu. 2012’de devreye giren tItanium 9500 ise 3,100,000,000 transistör vardı. Transistör artışı Moore’ Law – Moore’nun kanunu – olarak adlandırıldı.
Gordon Moore 1965’te silicon chipteki transistör miktarının her yıl misli artacağını ön görmüştü ve 1975’te de bunun her iki yılda bir gerçekleştiğini saptamıştı. Intel kendi ürünlerini kullanan PC üreticilerinin reklamlarında Intel chipsi kullanıldığını belirtmelerini sağlayan bir reklam programını uyguladı. Hatta onların reklam masraflarını paylaştı. Böylece Intel adı bir marka olarak ortaya çıktı.
1993’te Grove’ın CEO’luğu döneminde, İntel’in 3.1 milyon transistör bulunan Pentium CPU’ındaki bir hatanın zamanında çözümlenmemesi ve ürünün piyasadan geri çekilmesi nedeniyle, şirket 475 milyon dolar kayba uğradı. Intel teknolojisi Microsoft’un yazılımıyla beraber rekabeti nerdeyse parçaladı. Semiconductor şirketi Advanced Micro Devices (AMD), telsiz haberleşme şirketi Motorola , bilgisayar workstation üreticisi Sun Microsystems ve diğer küçük ölçekli rakipler Intel’in sahip olduğu pazar payını etkileyemediler. Fakat rakipler ve devlet İntel’i , İntel’in tekelci tutumu olduğu iddiasıyla şikayet ettiler .1999’da ABD District Court bu konuya ilişkin olarak Microsoft’u suçlu buldu. 2009’da Avrupa Birliği de tekelci tutumu nedeniyle İntel’e 1.45 milyar dolar ceza verdi. Aynı yıl Intel, İntel’in müşterilere AMD kaynaklı chips kullanmamalarını önerdiği iddiasını içeren uyuşmazlıkta, AMD ile on yıldan beri süren dava sonucunda AMD’ye 1.25 milyar dolar tazminat ödemek zorunda kaldı.
1990’ların ortasından sonra Intel, IBM ve Hewlett – Packard gibi büyük bilgisayar şirketlerinin yanısıra küçük üreticiler pazarına girmek istedi. Onlar için bilgisayarın bütün temel parçalarının monte edildiği “motherboard” -ana tabla – üretimine başladı.1995’te yılda 10 milyon motherboard satar hale geldi. Bu PC pazarının % 40’ı demekti. 2000’li yılların başlarına kadar pazar lideri olan Intel bu konumunu Taiwan merkezli ASUSTek firmasına kaptırdı. Apple’in Macintosh dışındaki bütün kişisel bilgisayarlarda Intel ve AMD’nin chipsleri kullanıyordu. 2005’te Apple CEO’su Steve Jobs Intel CPUları kullanmaya karar verdiklerini ilan ettikten sonra Intel ve ona uyarlı microprocessorlar bütün bilgisayarlarda kullanılmaya başladı. Intel pazarın en önde gelen firması oldu. Yıllar içinde Intel yöneticileri değişti. Şirket, 2019’da Fortune 500 listesindeki en büyük Amerikan şirketleri arasında 43.sıraya girdi. 3.1.2024 itibariyle Taiwan Semiconductor Manufacturing Company -TSMC- dünyanın en büyük semiconductor üreticisidir. Piyasanın % 50’sine sahiptir.
Iowa’nın Burlington kentinde 12 Aralık 1927’de doğan ve 63 yaşında, 3 Haziran 1990’da bu dünyadan ayrılan Robert Norton Noyce Intel şirketinin iki kurucusundan biridir. Büyük bir fizikçi ve girişimci olan Noyce’a, bilgisayar devrimini tetiklediği için, “Mayor of Silicon Valley”’ – Silicon Valley’in başkanı (ya da muhtarı) ünvânı verilmiştir. O Microchip’in arkasındaki adam olarak bilinir. Noyce 1957’de Fairchild Conductor ve 1968’de de Intel Corporation”ı kurmuştur. 1953’te Grinnell College ve ve 1949’da MIT mezunu olan Noyce 1953 – 1974 arasında Elizabeth Bottomley ve 1974- 1990 arasında Ann Schmeltz Bowers’le evlenmiştir. Noyce’un ayrıldığı ilk eşinden Pendre , Priscilla, William ve Margaret isimli dört çocuğu olmuştur. İkinci eşi İntel’in ilk İnsan kaynakları direktörü idi. .Apple’da da ayni görevde bulunmuştu. Noyce öldüğünde net varlığı 3,7 milyar dolar olarak saptanmıştır.
Noyce kendisi dindar olmamakla birlikte dindar bir aile ortamında yetişmiştir. Babası Ralph Brewster bir Protestan rahibi idi. Çok akıllı bir kadın olarak bilinen annesinin babası da bir ünlü bir Protestan rahibi olarak bilinmekteydi. Noyce, ailenin dört çocuğunun üçüncüsü idi. Diğer üç erkek kardeşinden biri Donald Sterlin, UC Berkeley College of Chemistry’de profesör oldu. Diğeri Gaylord Brewster tanınmış bir pratik teoloji profesörü oldu, sivil haklar hareketine karıştı ve bir ara tutuklandı.
Teknik konulara meraklı olan Noyce küçük yaşta, 1940’ta kardeşleriyle birlikte bir uçak inşa etmişti. MIT’i bitirdikten sonra Philadelphia’da Philco’da çalışmaya başladı. Oradan 1956’da transistör’ün mucidi iki kişiden biri olan, Nobel ödüllü, William Shockley’in yanında, California, Mountain View’de Shockley Semiconductor Laboratory’de çalıştı. Bir yıl sonra ondan ayrıldı ve 1957’de Fairchild Semiconductor firmasını, 1968’te Gordon Moore ile İntel’i kurdu. Bu oluşumda Arthur Rock’tan büyük mali destek gördü. Firmada Noyce vizyoner, Gordon Moore teknik bir virtüöz, İntel yönetim kurulu başkanı Rock’ın isteği ile şirkete gelen Andrew Grove teknolog iken yönetim mühendisi olmuştu. Robert Noyce şirkette çalışanlarına ailesinin bir parçası gibi muamele etmekle meşhurdu. Kendisi şatafattan uzak bir hayat yaşadı. Mütevazı idi. Bu yaşam şeklini şirkete de aşıladı. Zamanın üst düzey yöneticilerine verilen bütün farklılıklardan uzak kaldı. Ailesi, ölümünden sonra, devlet okullarında matematik, fen ve erken okuryazarlığı geliştirmek için Robert Noyce Foundation’ını kurdu.
Jack Kirby, 1958’de ilk hibrit integrated circuit’i icad eden kişiydi ve Nobel ödülü almıştı. Noyce 1959’da Kirby’ninkinden daha pratik bir circuit icad etti. Kirby’in tasarımı germanium’dandı. Noyce’unki ise silicondandı. Piyasada teknik olarak Noyce’un buluşu ilk monolitık integrated circuit kabul edildi.
Bugün microchip çok çeşitli araç ve aletlerde kullanılmaktadır. Diz üstü bilgisayar, kişisel bilgisayar, elektrikli otomobil, video, smartphone, oyun konsülleri gibi birçok alan bunların arasındadır. Robert Noyce’un bu buluşu olmasaydı, büyük ihtimalle bu ürünlerin hiç biri piyasada olmayacaktı (Ben Janse; Robert Noyce biography and net worth, Toolshero.com. İlk yayın: 13.12.2022, son. 18.4.2023- 11.4.2024).
Robert Noyce’un önemli deyişleri şöyledir:
1.En yukarıda ahlak zayıfsa, bu davranış bir organizasyonda, aşağıya doğru aynı şekilde kopya edilir.
2.Geçmişle vakit geçirme, çık ve yararlı bir iş yap.
3:Optimizm yaratıcılığın temel öğesidir. Bir kişi emin bir yerde durarak değişimi nasıl yaratabilir ki.
4.Yaratıcılık, innovation her şeydir. Öncü iseniz gelecek adımın ne olduğunu görürsünüz. Geride iseniz enerjinizi sadece var olanı yakalamaya harcarsınız.
5.Büyüyen bir pazarda işe başlayın. Sonunda okyanus olacak bir nehire akan derede yüzün. Pazarda lider olun, lideri takip edici olmayın. Daima en kaliteli ürünü üretin.
6. Biz İntel’de baştan itibaren büyük olmayı planladık.
7. Önemli bir buluş olduğu andan çok sonra etkisini gösterebilir. Hayal kuramayanlar bunu göremez. Yaratıcı kişiler bunu fark edeceklerdir.
8.Bilgi güçtür. Bilgi paylaşıldıkça güç misliyle artar.
Amerikalı bir mühendis olan Noyce interconnected transistörleri tek bir silicon microchip’e bağlayan sistem olan “the integrated circuit”i icad eden iki kişiden biridir. İlk pratik microchip’in yaratıcısıdır. 1959’da Fairchild Semiconductor’da Jean Hoerni’nin planer process’i ve Mohamed Atala’nın surface passsivation process’lerini kullanarak, silicon’la bu ürünü yaratmıştır.
