ÇOĞU DONARAK ŞEHİT OLAN 76 BİN ASKERİN DRAMIHarekat 22 Aralık 1914 günü başlayacaktı. Harekat Planı, bir kolorduyla (11. Kolordu) düşmanın saldırdığı yer olan cepheden tespitini, iki kolorduyla (9. ve 10. Kolordu) düşmanın kuzey kanadından kuşatılarak düşman cephesinin 30-35 km kadar gerisindeki Sarıkamış’ın ele geçirilmesiyle büyük düşman kuvvetlerinin imhasını öngörüyordu.Sarıkamış Harekatına katılan subay ve erat sayısı Genel Kurmay belgelerine göre şöyledir: 9. Kolordu 36.784, 10. Kolordu 48.943, 11. Kolordu 27.019, 2. Süvari Tümeni 5.428. yani 3. Ordunun Harekata başlarken mevcudu toplam 118. 174’tü. Tamamen karlarla kaplı, 3000 metreyi bulan yüksek dağlık ve yolsuz bir arazide o günün koşulları ve karakış iklim şartlarında, eksi 20-25 derece soğukta kış donanımından yoksun ayaklarda çarıkla, kaput denen kışlık giyecek olmadan, yaya ve atlı birliklerle yapılan bu harekât çok riskli idi. Özellikle 10’uncu Kolordu birlikleri, harekat planı değiştirip kısa yoldan Sarıkamış’a gitmek yerine, çekilen Rusların arkasına sarkmak için yolu uzattılar. Bu yolda hesap etmedikleri aşmak zorunda kaldıkları Allahuekber Dağları’nda çetin zorluklar ve kış şartları sebebiyle asker ve silah olarak çok büyük zayiat verdiler. 10. Kolordu Komutanı Hafız Hakkı Bey, askerlerin yürüyüşünü yavaşlatıyor diye zaten az sayıda olan kaputları çıkartmış ve askerlerin temel malzemelerini taşıdıkları sırt çantalarını da attırmıştır. Ayrıca harekat planını da değiştirerek Sarıkamış’a Rusları arkadan çevirerek ulaşmak istedi. Tabi ki zamanında Sarıkamış’ta olamadı. Askerlerinin çok büyük bir kısmının donarak dağlarda kalmasına sebep oldu.Harekatta kısmen sonuç alındı da denebilir. Çünkü harekatta, Ruslarda yer yer panik bile başladı. Ancak kışın ağır şartları ve aşırı soğuk, yürüyüşü bile engelliyordu. Herkes zoru başarmak ve Rus birliklerini kuşatarak zafere ulaşmak istiyordu. Ama 26-27 Aralık 1914 gecesi askerlerde toplu donmalar yaşandı. On binlerce askerimiz şehit oldu. Harekat planını değiştiren 9’uncu Kolordu büyük oranda eridi. 10. Kolordu, komutanları ve kalan askerleriyle Ruslara esir düştü…Enver Paşa 10 Ocak günü İstanbul’a geri döndü. Harekât 15 Ocak 1915 günü son buldu. İstanbul’a dönen Enver Paşanın yerine geçen Hafız Hakkı Paşa, kalan askerleri Erzurum’a geri çekti. Bu arada kendisi dönüş sonrası Erzurum’da Hastanede tifüsten şehit oldu. 3. Ordu Kurmay Başkanı Alman Yarbay Guze, anılarında şöyle diyor: “Polonya’daki Alman ve Avusturya kuvvetlerinin yükünü azaltmak için bu cephede mümkün olduğu kadar çok Rus kuvvetinin tespit edilmesi gerekliydi… Başarısızlığa rağmen teşebbüsündeki cesaret etkisini gösterdi. Türkler şimdi çok zayıf oldukları halde, Ruslar bu savaş sahasındaki kuvvetlerini devamlı takviye ediyorlar. (…) Rusları korkutmak gibi uygun bir sonuç da elde edilmiş oldu. Ruslar bundan sonra çok ihtiyatlı hareket ettiler ve savaşın devamı süresince aşırı hiçbir harekete teşebbüs etmediler”.
