JEFF PRESTON BEZOS (d.12.1.1964) (AMAZON)Jeff Bezos adını bir çok kimse belki hiç duymamıştır. Fakat özellikle internet üzerinden kitap satınalmada Amazon.com ismini duymayan yok gibidir. Bezos bu internet sitesinin kurucusudur ve bu sitenin başarısından dolayı , Forbes’a ve Bloomber indexing göre, Kasım 2023 itibariyle, 2024 yılı başında o, 171.9 milyar dolar varlıĝı ile dünyanın 2.ya da 3.en zengin adamıdır. 2017 -2021 arasında birinci sırada idi.
Bezos Amazon.com’ı 16 .Temmuz.1995 ‘de internet üzerinden kitap satmak amacı için kurdu. Ilk gün yalnız altı siparişi aldılar . Bugün kitap , televizyon, futbol ayakkabısı ve mobilya dahil bir çok şey satan bu sitenin günlük satışı 2010 yılında 100 milyon dolardan fazla idi.15 yıl içinde bu internet şirketi 110 milyar dolarlık bir deĝere sahip olmuştu. Amazon şirketinin, kuruluşundan 29 yıl sonraki, bugünkü pazar değeri ise 1.49 trilyon dolardır. Bezos Amazon şirketinin % 9.56’sına, 988 milyon hissesine sahiptir. Amazon’un % 29.6 hissesi kurumsal ve % 42.5 hissesi bireysel ortaklara aittir. 2021’de Amazon’un CEO’luğundan ayrılan Bezos varlığının büyük kısmını yardım dernek ve organizasyonlarına hibe etmeyi planlamaktadır. Her yıl 1 milyar dolarlık hissesini satan Bezos bu nakdi, Space Tech ve Earth Fund için kullanmaktadır.
Bu muazzam başarının mimarı Bezos’un hayatı ilginçtir. New Mexico’nın Albuquerque şehrinde 17 yaşında bir anneden doğan Jeff Jorgenson’un – Bezos’un – babası, 18 yaşındaki Ted Jorgensen o doĝar doğmaz ortadan kaybolmuştur. Annesi Jacklyn’in ikinci eşi ,15 yaşında Küba’dan kaçan ve sonra petrol mühendisi olan ve Exxon’da çalışmaya başlayan Miguel Bezos’dur. Eğitim hayatında Jeff Bezos çok başarılı bir grafik çizmiştir. Üstün yetenekli çocuklar lisesi Miami Palmetto Senior High School’u birincilikle bitirmiş, 1986’da Princeton Universitesi Bilgisayar Bilimleri Fakültesinden de de yine sınıf birincisi olarak diploma almıştır. Princeton’da öğrenci iken The Exploration and Development of Space Kulübü’nün Princeton branşının başkanlığını yapmıştır Yazlarını dedesinin – annesinin babası – Texas’daki çiftliĝinde sığır bakıcısı ve traktör tamircisi olarak geçirmiştir. Jeff Bezos’un Mark Bezos ve Christina Bezos isimli kardeşi bulunmaktadır. Jeff ve ayrıldığı eşi MacKenzie Scott Çin’den evlatlık aldıkları üç erkek bir kız çocuk sahibidir.
Bezos, Princeton’dan sonra Wall Street’de bir yatırım bankasının IT bölümünde görev almış, daha sonra DE Shaw Hedge Fon şirketinde çalışmıştır. Bu Fon’da çalışırken halen boşandığı eşi, o zamanki yardımcısı Mackenzie Scott Tuttle’la evlenmiştir. Arkadaşları Bezos’un bir eş bulabilmesine çok şaşırmıştır. Sosyal yanı hemen hemen hiç olmayan ve bir Harvard psikoanalistinin “productive narcissist” – kendini çok beĝenmiş bir üretici- olarak tanımladıĝı Bezos, bu evlenme kararını şirket mali analizleri için hazırladıĝı bir formülü – eş bulma akım şemasını – eş adayları için kullanarak, verebilmiştir.
Çok kısa zamanda bu kadar hızla büyüme mucizesi gösteren Amazon’un kurucusu Bezos hakkında çeşitli deĝerlendirmeler yapılmaktadır. Kendisinin Muhammed Ali’ninki kadar kendine güveni olduĝu, John F. Kennedy gibi istek ve heyecana ve Thomas Edison’unki gibi bir beyne sahip bulunduğu belirtilmektedir.
O ilkin kurduğu şirkete Cadabra ismini vermiş, sonra ismi alfabenin ilk harfi A ile başladığı için Amazon’a çevirmiştir. Amazon kurulduktan sonra uzun bir süre para kazanamamış ve zarar etmiştir. Fakat Bezos kendisini destekleyen yatırımcılarını, belirtilen özellikleri nedeniyle, ikna etmede zorluk çekmemiştir. Kendisine yatırım yapanları, başarı şansının % 30 olduğuna ,% 70 olasılıkla Amazon’ın iflas edebileceği konusunda uyarmıştır.
Bezos’un 300,000 doları kendi ailesinden olmak üzere arkadaşlarindan saĝladıĝı maddi kaynakla başlattıĝı Amazon’un dünyanın en büyük kitap süpermarketi olma iddiası gerçekleşmiş ve Amerikanın en büyük kitap dükkanları zinciri Borders, Amazon’un rekabetine dayanamayıp iflâs etmiştir. Yıllar önce icad ettiği Kindle Fire’la – Amazon’un kitap okuma tablet bilgisayarı – kitap yayıncılıĝında yeni bir devrim yaratmıştır. Bu cep kitabı büyüklüĝündeki tablete basılı bir kitabın yarı fiatına, hatta daha düşüğüne bir kitabı yüklemek ve istendiĝi zaman ve yerde kitabı okumak mümkündür. Kitabın ödemesini de ayni bilgisayar üzerinden yapmak mümkündür. Bir çok klasikler ve sözlükler bedelsiz, ödeme yapmadan bilgisayara yüklenebilmektedir. Ilk piyasaya çıktıĝında Kinder, 3000 kitabı yükleme kapasitesine sahipti. Şimdi daha da geliştirilmiş versiyonları bulunmaktadır. Önümüzdeki yıllarda kitap basımı ve yayınının çok daha farklı deĝişikliklerle karşılaşması kaçınılmaz görünmektedir. Bundan kısa bir süre önce bir ufak cep kitabı büyüklüĝündeki bir âlete 3000 kitabı yüklemek ve istendiĝi anda ve yerde, herhangi birine anında ulaşabilmek, üç bin kitaplık bir kütüphaneyi ceketinizin cebinde taşımak düşünülemezdi bile.
1998’de Amazon on -line müzik ve video satışına başlamış, 1997’de hisse satışı ile sağladığı 54 milyon doları, hızlı bir şekilde diğer ürünler satışı için kullanmıştır. İki yıl sonra bankalardan 2 milyar dolar kredi almayı başarmış ve çok aktif bir büyüme stratejisi uygulamıştır. Amazon Web Services kurulmuştur. Fakat 2002’de firma nerede ise iflas noktasına gelmiş, bazı dağıtım merkezlerini kapatmış ve % 14 oranında personel azaltmasına gitmiştir. 2003 ‘te ilk kez 400 milyon dolar kar deklare etmiş ve 2007’de Amazon Kindle piyasaya sürülmüştür. 2013’te CIA’den aldığı 600 milyon dolarlık kontratla firmanın önü açılmış, 2013 yılı Ekimi’nde dünyanın en büyük on line perakende satış firması olduğu ilan edilmiştir. 22 Aralık 2023 itibariyle Amazon’da 1,541,000 tam ve yarı zamanlı personel çalışmaktadır.
2018’de Senator Bernie Sanders ‘’Stop Bad Employers by Zeroing Out Subsidies (STOP Bezos) kampanyası başlatmıştır. Amazon’u sosyal yardım almakla itham etmiştir. Arizona’da Amazon çalışanlarının 1/3’ünün , Pennsylvania ve Ohio’da 1/10’unun düşük ücretleri nedeniyle, yaşayabilmek için devletten sosyal yardım aldığı ortaya çıkmıştır. Bu kampanya nedeniyle 2 Ekim 2018’de Bezos bütün şirket çalışanlarını kapsayan ücret artışı yapmış, asgari ücreti saat başına 15 dolara çıkarmıştır (https//.en.wikipedia.org/wiki/jeff- bezos 7.1.2024)
Jeff Bezos 1994’te, 30 yaşında iken e- commerce şirketi Amazon’u evinin garajında kurdu. Bir kaç çalışanıyla sistem için gerekli yazılımı geliştirmeye başladı. 2019 yılında 25 yıllık eşinden ayrıldı. Ayrıldıktan sonra o sırada sahip olduğu Amazon’un % 16 lık hissesinin dörtte birini eşine verdi. Bezos The Washington Post gazetesinin ve uzay araçları geliştirme şirketi Blue Origin’in sahibidir. Büyükbabası, ABD Atomic Energy Commission – AEC’nin – Albuquerque Bölge Temsicisi Lawrence Preston Gise’in 25,000 dekarlık arazisini satın aldı ve bunu sonra 300,000 dekara çıkardı ( 1 dekar = 4 dönüm).
Bezos 2000 yılı Eylül’ünde uzaya insan taşıma ve solar sitemde insanın yaşamını sağlama ve tekrar kullanılabilir uzay roketi üretme amacıyla Blue Orgin şirketini kurdu. Daha lisede 18 yaşında iken,1982’de bunu hayal ediyordu. Dünya kaynaklarının yokedilmekte olduğu , onun için başka yerlerde yaşama olanağının bulunması gerektiğini düşünüyordu. 2006’da Batı Teksas’da roket atma ve test için büyük bir arazi satın aldı ve ilk kez dikkat çekmeğe başladı.
Ayni amaçla yatırım yapan Richard Branson- Virgin Galactic – Elon Mask -Space X ve Paul Allen of Microsoft -Mojave Aerospace – roket teknolojisini geliştirerek roket atma maliyetini 10,000 dolar/kg’dan 1,000 dolar /kg’a indirmeye çalışıyorlar. Bir sonraki nesil roket fırlatma araçları maliyetin kg başına 50 dolara inmesini sağlayacak şekilde tasarımlanmaktadır. (Holi Thomas;The world’s wealthiest men are investing in space – so you can do, The Times, 1.5.2021). Bezos 2021 Temmuz’unda kısa süre kendi uzay aracıyla uzay seyahatı yaptı. Yıllık satış geliri 596.4 milyon dolar olan Blue Origin’de 11.000 kişi çalıştırmaktadır.
2022’de 400 milyon dolardan fazla hissesenedini değişik yardım organizasyonlarına hibe etti. 2022 Kasım’nda kendisi ile yapılan bir röportajda varlığının büyük kısmını sağlığında hayır kurumlarına hibe edeceğini belirtmişti. Fakat dostları Warren Buffett ve Bill Gates’in başlattığı Giving Pledge Vakfının üyesi değildir. Çünkü sağlığında çocuklarına önemli miktarda varlık aktardığından vakıf şartlarına uymamaktadır.
Bezos’un ayrıldığı eşi 53 yaşındaki MacKenzie Scott ayrılma sonunda elde ettiği 39.8 milyar dolar varlıkla ABD ‘nin 4. zengin kadını olmuştur. 7 Aralık 2023 itibariyle varlığının 16.5 milyar dolarını 1900 ‘den fazla non – profit organizasyonlara hibe eden MacKenzie 2021 yılında kimya öğretmeni Dan Jewett’le evlenmiştir. Yaptığı hibelerde daima geri planda kalmak isteyen MacKinze bu faaliyetlerinde non profit organizasyonlar için etkin danışmanlık şirketleri Bridgespan ve Lost Horse’u kullanmaktadır.
Scott’ın büyükbabası G.Scott, güçlü El Paso Natural Gas şirketinin üst düzey yöneticilerinden biri olarak görev yapmış, büyükannesi de March of Dimes ile göğüs kanserinden kurtulmuşları kapsayan bir hayır kurumuna bir çok katkıda bulunmuştur. Onların kızı 1943 doğumlu Holiday Robin Cuming, Jason Baker Tuttle ile evlenmiş, en büyüğü ve en küçüğü erkek, ortancası kız üç çocuk sahibi olmuştur. San Francisco’da Pasifik kıyısında zengin bir hayat yaşayan Jason Baker mali danışman olarak özel olarak çalışmış, kız çocuğu MacKenzie pahalı bir hazırlık lisesi olan Connecticut’taki Hotchkiss’de okumuştur. Daha sonra MacKinzie Georgetown Üniversitesi’nde okurken, yıllık geliri 300,000 dolar – bugünkü değeriyle 900,000 dolar olan babasının işleri bozulmuş, babasının şirketi ve aile iflas etmiş , aile Florida’da aylık 800 dolarlık bir apartmanda yaşamak zorunda kalmıştır. Maddi zorlukla, garsonluk yaparak üniversiteyi bitiren MacKenzie yaratıcı yazarlık dersleri da almış, kazandığı bir bursla Princeton Üniversitesi’nde eğitimine devam etmiş, tez hocası ünlü kadın romancı, Nobel ödüllü Toni Morrison’un desteği ile, sonradan ilk romanı olan “Fathering Water”ı tez olarak yazmıştır. MacKenzie bir romancı olarak kariyer yapmak için bir dostunun evinde kalmak üzere New York’a gelmiş, garsonluktan artan zamanında yazmağa devam etmiş. Büyük zorluklar içinde yaşarken D.E.Shaw hedge fon şirketinden kendisine bir telefon gelmiş, Princeton mezunu Jeff Bezos telefonda kendisiyle görüşme yaptıktan sonra MacKinze’ye iş teklif etmiştir. İşe başladıktan üç ay sonra nişanlanmışlar, altı ay sonra evlenmişler. (Karen Weiss, Kitty Bennett; The shifting fortunes of a secret benefactor, The New York Times International Edition, 16 – 17 Nisan 2022)
Jeff Bezos, McKinzi’den ayrıldıktan sonra 54 yaşındaki helikopter pilotu ve eski televizyon muhabiri Lauren Sanchez’le beraber yaşamaya başlamıştır. Kendisiyle Los Angeles’ta röportaj yapan Kieran Southern’e Bezos’un 20 kıratlık taşı olan 2,5 milyon değerinde bir nişan yüzüğü verdiğini, yüzüğü Bezos’un 500 milyon dolarlık yatının yatak odasındaki yastığın altında bulduğunu söyleyen Sanchez Bezos’la yakında evleneceklerini belirtmiştir (Kieran Sothern; How I became the future Mrs Bezos, The Times, 14.11.2023). Bu yaşam şeklinin Warren Buffett ve Charlie Munger’in yaşam biçiminden çok farklı olduğu görülmektedir. Jeff Bezos, varlıklarının en az yarısını hibe etmeyi taahhüt eden milyarderlerin vakfı olan Giving Pledge’e üye değildir. Fakat beraberce CNN’e verdikleri röportajda Jeff Bezos ve nişanlısı Lauren Sanchez varlıklarının büyük kısmını hayır kurumlarına hibe edeceklerini söylemişlerdir
Amazon’u başarıya götüren ilkeler şöyle sıralanmaktadır: rakibe değil müşteriye yoğunlaşma, sürekli olarak yaratıcı olma tutkusu, iş faaliyetinde mükemmellik ve uzun vadeli düşünme. Bezos’a göre, sürekli olarak statükoya meydan okuma, itiraz etme, tecrübeyi ve risk almayı kabul etme, organizasyonun yeni fikirleri, ürünleri ve stratejileri denemeye izin verme yeteneği, başarının ön şartıdır.
30 Eylül 2023 itibarıyla Amazon’un yıllık satış tutarı 554.028 milyar dolar, yıllık net karı 20.079 milyar dolardır. ’22’ ye göre hem satış hem karda bir azalma olmuştur. Aynı tarih itibariyle Amazon’da tam ve yarı zamanlı çalışan miktarı 1,541,000 kişidir. Bütün dünya çapında Amazon 310 milyon müşteriye sahiptir. Amazon aracılığı ile 9.7 milyon kişi ürününü satmaktadır. 150,000 üreticinin her birinin yıllık satışı 100,000 doların üstündedir. 2020 yılında Amazon, 100’den fazla ülkede12 milyon çeşit ürün ve hizmet pazarlamış ve 3.4 milyar adet ürün satmıştır. 220 milyon abone ücreti ödeyen Amazon Prime abonesinden 2023 yılında 35.22 milyar dolar gelir gerçekleştirmiştir . Amazon’un en büyük üç rakibi eBay, Wallmart ve Alibaba’dır.
Amazon ve Bezos, Amerikan toplumundaki düşünce, düşünceyi ifade , basın , yenilikçilik ve girişimcilik özgürlüĝünün, saĝlam eĝitim ve girişimci sermaye olanaklarının varlıĝının ve serbest piyasa ekonomisinin bir sonucudur. Her şeyden en önemlisi deĝişik düşünce, fikir ve görüşe toleranslı olmanın, hoşgörülü olmanın, yeniliklere açık olmanın bir sonucudur. Son 30 -40 yıl içinde genç kuşaĝın yarattıĝı ürünler ve kurduĝu şirketler, bugün ABD ulusal gelirinin yarıdan fazlasını meydana getirmektedir. Eski ve geleneksel firmaların katkısı yeni firmaların katkısından daha azdır.
