STEVE JOBS (24.2.1955 – 5.10.2011), STEPHEN WOZNİAK (d.11.8.1950) (APPLE)
Dünyanın ilk üç trilyon dolarlık şirketi Steve Jobs’ın kurduğu Apple şirketidir. 1976’nın başında kurulan bu şirketin, o zaman 21 yaşindaki temel fikir sahibi, kurucusu, ortağı ve iki devre CEO ‘luğunu yapmış olan Steve Jobs 2011 yılında pankreas kanserinden bu dünyadan 56 yaşında iken ayrıldı.İkinci kez 1997’de Jobs’ın CEO’luğa getirilmesinden, 2011’de ölümüne kadar geçen sürede Apple iki yüz milyondan fazla iPod, iTunes yoluyla bir milyardan fazla şarkı, 26 milyon iPhone ve 60 milyondan fazla bilgisayar sattı. Bunun yanıra Jobs, bilgisayar yoluyla yapılmış ilk 3D film Toy Story’iyi (1995) üreten Pixar’ı, kendi kaynakları ve yönetimi ile batmaktan kurtardı ve Pixar’ın kümülatif olarak beş milyar dolarlık satışa erişmesini sağladı. Pixar, Walt Disney’e satılınca Walt Disney şirketinin yönetim kurulu üyesi oldu.Steve Jobs 20. yüzyılın son çeyreğinde, Edison ve Ford’un yüzyılın başında yaptığı gibi, bütün dünyada herkesin yaşamını değiştiren kişi olarak tarihe geçti. Modern elektroniği herkesin sahip olmayı arzu ettiği, vazgeçilemez, bir ürün haline dönüştürdü. Walter Isaacson, Little,Brown tarafından 2012’de yayınlanan Steve Jobs adlı kitabında Steve Jobs için “O akıllı mıydı?” diye soruyor ve “Hayır, istisna değildi. Fakat o bir deha idi” diye yanıtlıyor. Gerçekten o, elektronikte değilse bile, iş hayatında yavaş öğrenen biri idi. 1976’da yirmi bir yaşında iken arkadaşı Steve Wozniak – Woz – ile birlikte o, bilgisayarlar için “printed circuit boards” üretmek ve Wozniak’ın Apple I kişisel bilgisayarını pazarlamak amacı ile Apple Computers’u kurarak bilgisayar ihtilâlini gerçekleştirdi. Bir yıl sonra, “mass production” yoluyla ürettikleri Apple II ile büyük bir şöhrete ve servete ulaştılar. Fakat Jobs yeni şeyler bulma ihtirasını frenleyemediği ve büyük şirketlerin çalışma dinamiğini anlayamadığı için 1985’te Apple’ın CEO’ luğunu bırakmak zorunda kaldı, bir anlamda Apple’dan kovuldu. (Michael Moritz; The Daily Telegraph; 27.8.2011). ’97’de tekrar Apple’a, Apple’in büyük bir kriz içinde olduğu sırada, dönünceye kadar boş durmadı. Fakat çok zorluklar çekti. NeXT ‘i kurdu ve onu daha 50.000 bilgisayar satışına ulaştığı dönemde 400 milyon dolara 1997’de Apple’a sattı. Ve böylece Apple’a dönüşü gerçekleşti. NeXT yüksek öğrenim ve iş dünyasına dönük bilgisayar üretimi için kurulmuştu. Steve’in hayat boyunca inandığı şey ve hiçbir zaman vazgeçemediği rehberi “Daima farklı düşün” idi.Steve’in İsviçre ve Alman kökenli Katolik biolojik annesi Joanne Carole Schieble, University of Wisconsin’de öğrenci iken, aynı yaşta , asistant Ph.D öğrencisi, Müslüman Abdulfettah Jandali’den hamile kalmıştı. Joanne’nin ailesi başından beri bu ikisinin arkadaşlığından memnun değildi. Hatta babası bu ilişkiyi devam ettirmesi halinde onu mirasından çıkaracağını söylemişti. Joanne ve Jandali 1954 yazını Suriye’de Homs’da Jandali’nin ailesiyle geçirdi. ABD’ye döndükten sonra Joanne, Jandali’ye bile hamile kaldığını söylemeden, San Francsco’ya gidiyor, doğum yapıyor ve bebeğin Katolik, iyi eğitimli ve varlıklı bir aileye evlatlık verilmesini sağlıyor. Evlatlık alan çift, kız çocuk edinmek istediklerinden, sonradan vazgeçiyor. Bunun üzerine 1955’te bebek varlıklı olmayan Paul ve Clara çiftine verilmek istenince Joanne razı olmuyor, fakat çift çocuğun kolej eğitimini finanse edeceklerini taahhüt edince, Joanne gerekli belgeleri imzalıyor. Kıyı sahil korumada mekanik ustabaşı Paul Reinhold Jobs 1946’da Clara Hagopian’la evlenmişti. Clara ectopic bir hamilelik geçirdiğinden çocuk yapamıyor, evlatlık edinmeğe karar veriyorlar. Çok zor bir çocuk olan Steve, Paul ve Clara’yı gerçek annesi ve babası gibi kabul ediyor, onlardan büyük sevgi görüyor, biyolojik anne babasını ise sadece “sperm ve egg’’ bankası olarak tanımlıyor. Jobs ailesi yoksul bir aile idi; evlerinde ikinci el mobilya ve yalnız siyah beyaz televizyon bulunuyordu ve tatile gitme olanakları yoktu. Steve genç bir delikanlı iken diğer çocuklardan farklıydı. Monta Loma İlkokulunda ele avuca sığmaz birisiydi, okulda fazla arkadaşı olmamıştı. Yalnız birisiydi. Ortaokulda “socially awkward loner” – sosyal bakımdan ters, yalnız biri – kabul ediliyordu. On yaşından itibaren elektronik şeylere merak sardı ve çevredeki mühendis komşularıyla yakın dostluklar kurdu. Daha lisede iken alternatif elektrik akımını kontrol eden bir rectifier icad etmiş ve bir teknik fuarda sergilemişti. Reed College, Portland, Oregon’da kaligrafi dersleri aldı. Üniversiteden, ailesi okul taksitlerini ödeyemediğinden, mezun olamadı. 1974’de Hindistan’ı gezdi, Zen Buddism’i inceledi, onda “aydınlanmayı” aradı ve Budizm’e ölünceye kadar bağlı kaldı. Kolejden edindiği estetik bilgisi ve yeteneği Apple ‘ın ilk GUI – Graphical user interface- içeren bilgisayarı Macintosh’ı 1984 ‘de üretmesini sağladı. 1985’te Macintosh, LaserWriter ile masa üstü yayın – desk top publishing – devrimini yarattı. İşte o sırada yönetim kurulu ve o günkü CEO John Sculley ile anlaşamadığından Apple’dan ayrılmak zorunda kalmıştı.1997-2011 arasında Jobs’ın tekrar Apple’in CEO’su olduğu dönemde iMac, iTunes, İtunes Store, Apple Store, iPod, Iphone, App Store, iPad ve macOS gibi ürünler piyasaya sunuldu.Son yıllarda Apple sattığı ürünleri taksitle satmaya ve taksitlerden faiz almamaya başladı. 2005 yılında Stockholm’da Klarna firması tarafından başlatılan bu sistem hızla yayılmaktadır. Apple bu konuda önemli bir oyuncu olma durumundadır. Bu buy now pay later – şimdi satınal -sonra öde- sistemi genişledikçe kredi kartı kullanma gereği kalmayacağından kredi kartı şirketleri ve bankalar bu durumdan zarar görecekler, sistemi uygulayan şirketler ise banka işlevi görmeye başlayacaklardır. (Patrick McGee and Joshua Franklin; First came Apple Pay, then a credit card, Financial Times, 22.4.20232003’te pankreas kanserine yakalandığını öğrenerek, tedaviye başlayan Apple’ın CEO’su Steve Jobs, başarılı bir ameliyat geçirmişti. Bir toplantıda öğrencilere seslenirken, başlangıçta doktorların kendisine eve gidip, ailesiyle vakit geçirip, işlerini yola koymasını, yani bir anlamda ‘ölmeye hazırlan’ mesajını ilettiğini anlatan Jobs, gençlere zamanlarının kısıtlı olduğunu hatırlattı. Son derece dramatik olan konuşma unutulmaz bir ders niteliğinde idi;“Yaşamınızdaki noktaları birleştirirken, geçmişe bakarak bunu yapamazsınız. Geçmişteki noktaları birleştirerek çözüme ulaşılır. Noktaların gelecekte bir biçimde birleşeceğine güvenmek zorundasınız. Bir şeye güvenmek zorundasınız: Kadere, sezgilerinize, karmaya, vs. Benim yaşamımdaki en önemli öge bu yaklaşımım oldu. Beni asla yanıltmadı. İkinci öyküm aşk ve kaybetmek üzerine. Apple’ı 20 yaşındayken, garajda kurdum. On yılda 4 bin çalışanıyla 2 milyar dolarlık bir şirket yarattık. 30 yaşında, kendi kurduğum şirketten yönetim kurulunun kararıyla kovuldum.Yaşamımın merkezinde olan şeyi kaybedip, umutsuz biçimde ortada kaldım. Oysa hâlâ Apple’a aşıktım. Yeniden başlamaya karar verdim. Başarının ağırlığı yerini, yeniden başlamanın hafifliğine bıraktı. Yaşamımın en yaratıcı dönemlerinden birine başladım. Sonraki beş yılda, sıfırdan başlayan birisinin rahatlığıyla, NeXT ve Pixar’ı kurdum. O sırada şimdiki eşime aşıkoldum. Pixar dünyadaki ilk bilgisayar yardımıyla tasarlanmış filmi, Toy Story’yi yarattı. Pixar bugün dünyanın en başarılı animasyon stüdyosu. Sonra Apple NeXT’I satın aldı, ben de tekrar işime kavuşmuş oldum. Bu arada şahane bir ailem oldu. Apple’dan kovulmamış olsaydım, bunların hiçbirisi olmayacaktı. Acı bir ilaçtı, ama anlaşılan hastanın buna ihtiyacı vardı. Bazen yaşam kafanıza bir tuğla atıyor. İnancınızı yitirmeyin. Neyi sevdiğinizi anlayın. İş, yaşamınızın büyük bir bölümünü dolduruyor, eğer hâlâ bulamadıysanız, aramayı sürdürün. Aşkta olduğu gibi, bulduğunuzda onun olduğunu bilirsiniz. Son 33 yılda, hergün aynaya baktım ve kendime sordum,”Bugün hayatının son günü olsa, şimdi yaptığın işi yaparmıydın?” Cevabımın hayır olduğu günlerin sayısı arttığında, işimi değiştirmem gerektiğini anladım. Yakında öleceğimi bilmek yaşamdaki büyük kararları almamda yardımcı oldu. Çünkü tüm beklentiler, gurur, başarısızlık, utanç ve korku ölümün yüzü karşısında parçalanır. Öleceğinizi unutmamak, kaybedecek bir şeyinizin olduğu tuzağından sizi çıkartır. Zamanınız kısıtlı, başkasının hayatını yaşayarak onu boşa harcamayın. Başkalarının fikirlerinin sesinin iç sesinizi bastırmasına izin vermeyin. Kalbinizi ve sezginizi takip edecek cesaretiniz olsun. Geri kalan herşey ikincildir” demişti.Steve Jobs 1978 yılında 23 yaşında iken, Apple’ı kurduktan iki yıl sonra, 2022 değeri ile 4.49 milyon dolar olan 1 milyon dolar servet sahibi oldu. İki yıl sonra 25 yaşında iken onun serveti 2022 değeri ile 805 milyon dolar olan 250 milyon dolara ulaştı. Öldüğünde, ana kısmı 5.5 milyon Apple ve 130 milyon Disney hissesinden oluşan 10.2 milyar dolarlık servet bıraktı. Mirası eşi 1991’de evlendiği Laurene Powell ve 1972- 1977 arasında beraber yaşadığı Chrisann Brennan’ın kızı, sağlığında hiç ilgilenmediği ve kızın da ona babası olarak hiç yaklaşmadığı Lisa Brennan’a bıraktı. Powell’la olan evliliğinden doğan üç çocuğu Reed Paul, Eve ve Erin Penna’ya, onlar çok iyi eğitim gördüklerinden ve kendi başlarına mali açıdan bağımsız olduklarından, miras bırakmadı. Mirastan hayır kurumları olarak Waverly St.Foundation ve Emerson Collective mirastan pay aldı.30.6.2023’te Apple, 3 trilyon dolar değer taşıyan dünyanın en büyük şirketi durumuna yükseldi. Apple hissesi 192.90 dolara ulaştı. (Patrick MacGee; Apple’s valuation breaks 3 tn Barrier, Financial Times, 30.6.2023). 2018’de Apple 1 trilyon sınırını aşmıştı ve iki yıl sonra, 2020’de 2 trilyon sınırına gelmişti. 9.1.2024 tarihinde Apple’ın Pazar değeri 2.88 triyon dolar, satışları 383.29 milyar dolar brüt karı 169.15 milyar dolardı. 6 Kasım 2023 itibariyle 161.000 kişi çalıştıran, dünyanın en yüksek değere sahip şirketler sıralamasında birinci olan Apple’ı 2.79 triyon dolarla Microsoft, 2,13 trilyon dolarla Saudi Arabian Oil, 1.75 trilyon dolarla Alphabet ve 1.57 trilyon dolarla Amazon takip etmektedir. Apple’ın rakipleri arasında kişisel bilgisayar üreticileri HP, Acer, Dell, Lenovo ve Toshiba bulunmaktadır.Apple’ın Steve Jobs’ın ölümünden sonra başına geçen Tim Cook (d 1.11.1960), tahmin edilenin aksine büyük bir başarı gösterdi. Birçokları Cook’u tam anlamamış ya da onun konusundaki bilgi ve liyakatının derinliğini kavrayamamıştı. Cook Apple’ın CEO’su olduktan sonra görevini supply chain – lojistik – konusundaki tecrübesi ve genel diplomatik özelliği ile zenginleştirdi. Onun döneminde kendi alanlarında AirPods %25 veApple Watch % 31 pazar payı alarak büyük başarı kazandı. Fakat en önemlisi % 70 kar marjına sahip Apple servis bölümünün geliri 2021’de 70 milyar dolara ulaşmıştı.Wall Street Cook’tan çok memnundu çünkü, göreve geldiğindenberi şirket hisselerinin %37’sini geri satın almış böylece hisse başına kazancı 5.6 misli arttırmıştı. Cook döneminde şirketin pazar değeri- hisse değerine bağlı market value – ilk 10 yılda 9 misli, hisse fiyatı da 14 misli artmıştır.(Patrick McGee; While Steve Jobs is still considered Apple’ visionary leader, Financial Times, 8.1.2022) Gay olan Tim Cook, 3.4.2023 itibariyle, 1.9 milyar servetiyle dünyanın 1590’ıncı en zengin kişisidir 1968 yılında Homestead High School’un ilk sınıfına arkadaşı Bill Fernandez’le beraber başlayan Steve Jobs’ı Steve Wozniak’la tanıştıran Fernandez oldu. Wozniak, Berkeley’de University of California’da okumaya başladıktan sonra 1971’de Jobs onu sık sık ziyaret ediyordu. O yıllarda elektronikle fazla ilgilenmeyen yarı hippi bir hayat süren ve avant – garde Jazzla ilgilenen Jobs ne hippiliği ne de elektroniği seçebiliyordu. Lise sonda iken Stanford Üniversitesi’nde de birinci yılın İngiliz dili derslerini almaya başlamıştı. Chrisann Brennan ile bir film projesiyle ilgili olarak o zaman tanıştı .Bu sırada Wozniak’ın tasarımladığı düşük maliyetli digital “blue box”ı beraber pazarlamayı ve karı paylaşmayı planladılar. Blue Box telefon network’inde ses tonlarını manipüle ediyor, – böylece long distance – şehirlerarası konuşmaları bedelsiz yapmayı sağlıyordu. Bu yasa dışı iş iyi gelişti ve bundan para kazandılar. Pazarlamayı Jobs yaptı . İlk çırpıda tanesi 150 dolardan 200 adet sattı. O sırada Jobs’ın çalıştığı Atari şirketinin kurucu ortağı Nolan Bushnell, Jobs’a video oyunlarında kullanılacak circuit board sipariş verdi ve elimine edilecek her chips için 2022’in 659 dolarına eşit 100 dolar teklif etti. Jobs’ın bu konuda bilgisi az olduğundan işi Wozniak’la beraber yapmağa ve alınacak ücreti paylaşmağa karar verdiler. Wozniak, sistemden 50 chip azaltmayı başardı. Fakat circuit board kullanılamadı. Jobs bu nedenle Atari’nin yalnız 700 dolar (2300 dolar) verdiğini söyledi ve yarısı 350 doları Wozdiak’a verdi. Wozniak sonraki yıllarda gerçekte Atari’nin Jobs‘a mutabık kalınan 5000 dolar (33,000 dolar ) ödediğini öğrendi. Belki de bu olay sonraki yıllarda Wozniak’ın Apple’dan ayrılma nedenlerinden biri olmuş olabilir. (Walter Isaacson; Steve Jobs Simon & Schuster NewYork, 2011) Daha sonraki yıllarda Wozniak yaratıcı, Jobs pazarlamacı olarak işbirliği yaptılar. Bu olay Steve Jobs’n elektroniğe yoğunlaşmasına neden oldu. Blue Box’ı üretmeleri altı ay sürmüştü. Jobs bir ropörtajda “Woznak’ın Blue Box’ı olmasaydı Apple olmazdı’’ demişti . Bu deneyim onlara büyük şirketlere rakip olunabileceğini ve onların yenilebileceğini göstermiş, onlara öz güven kazandırmıştı. 1 Nisan 1976’da Apple Computer Company’I,Wozniak sahip olduğu HP Scientific Computer’ını, Jobs da her gün kullandığı Volkswagen van’ini satarak elde ettikleri sermaye ile kurdular. California’da Mountain View’da Byte Shop isimli yeni birbilgisayar dükkanı açan Paul Terrell onlara her biri 500 dolar (2570 dolar) 50 ünite, montajı tam olarak yapılmış olması koşuluyla Apple I siparişi verdi. Ve onlar bu montaj işini Jobs’ın ailesinin Los Altos’daki evinde, Jobs’ın yatak odasında yapmaya başladılar. Sonra iş garaja yayıldı. Woznak’ın apartmanı da bilgisayar parçaları ile doldu. Satış fiyatını 666.66 dolar koydular. Wozniak bu rakamı maliyetle ya da kar marjı ile ilgisi olduğu için değil hatırlaması kolay olduğu için seçtiler. Apple ortak kurucusu California’da San Jose’da 11.8.1950’de doğan Stephen Gary Wozniak Computer sistemini “hack”lediği – sisteme girip onu bozduğu – için Boulder’da University of Colorado’dan daha birinci sınıfta iken atıldı. Cupertino’da DeAnzo College’de öğrenimine devam ederken 1971’de Berkeley’de University of California’ya geçti. Ancak 1986’da Berkeley College of Engineering’den mezun olabildi. 1971’de arkadaşı Bill fernandez’le birlikte ilk bilgisayarını üretti. Adını çok sevdikleri alkolsüz içki “Cream Soda” koydular. Beş yıl sonra sonra bu başlangıç Apple I ve II üretimine yol açtı. O sırada Wozniak Hewlett Packard’da – HP’de -hesap makinesi – calculator – tasarımından sorumlu olarak çalışıyordu. 1971 yazında Jobs da HP’de geçici olarak çalışmaya başlayınca Jobs’la arkadaşlıkları gelişti. Wozniak o sırada mainframe computer üzerinde çalışmaya başlamıştı (https://en. M. Wikipedia.org/wiki/ Steve – Wozniak, (11.1.2024). Jobs ve Wozniak birlikte Macintosh’ı ürettiler ve ilk kişisel bilgisayar devriminin öncüsü olarak tarihte yerlerini aldılar. AppleMacintosh üretiminde Jobs -foam – moulded plastic case – köpük kalıplı plastik kutusu, Apple çalışanı Rod Holt – switching board power supply – enerji dağıtım kaynağı – ve insan – bilgisayar ilişkisi uzmanı Jef Raskin, Wozniak’ı teknik olarak tamamladılar . Bu ürünün ana fikri Wozniak’tan geldi. 1979 – 1981 arasında ürün geliştirme sırasında, bir uçak kazası sonucunda Wozniak şirketten kısa bir süre için ayrıldı. 7 Şubat 1981’de kendi kullandığı uçağın düşmesi sonucunda, yüzünde ve kafasında önemli yaralar aldı; bir dişini ve hafızasını kaybetti. Nişanlısı Candice, onun erkek kardeşi Jack ve onun nişanlısı Janet Valleau de yaralandı. Wozniak iyileştikten sonra hemen işe dönmedi. Jobs projenin kalan kısmını yürüttü. Wozniak 1985’te şirketten tamamen ayrıldı. CL 9’u kurdu. GPS, telekominikasyon, flash memory technology ve pop culture conventions, teknik eğitim, ekoloji, satellites ve bir diğer başka konularda yatırım yaptı . Wozniak’ın Apple’dan ayrılma nedenlerinden biri Apple II şirketin % 85 gelirini sağlıyor olmasına rağmen bazı etkinliklere kendisinin çağrılmaması ve Apple’in başarısında Wozniak’ın adından bahsedilmemesi, bir anlamda şirketten dışlanması idi. Çeşitli alanlara yatırım yapmasının yanısıra Wozniak bir çok hayır kurumuna önemli miktarda hibede bulundu. Wozniak dördüncü evliliğini 2008’de Janet Hill ile yaptı. Daha önce Alice Robertson ile (1976 – 1980), Candice Clark’la (1981 – 1987) ve Suzanne Mulkern (1990 – 2004) ile evli ve üç çocuk sahibi olan Wozniak ABD ve Sırbistan vatandaşıdır. Hayatta kiliseye gitmediğini söyleyen Wozniak arasındaki farkı bilmediği için, ya atheist ya da agnostik olduğunu belirtmiştir. Wozniak’ın net varlığı 140 milyon dolardır. Eğer Apple hisselerini satmamış olsaydı günümüzün milyarderleri arasında olacaktı.Wozniak Mart 2015’te sahip olduğu makine aklının yakın zamanda insan aklını aşamayacağı bunun için daha çok zaman olduğu düşüncesini, son günlerde değiştirmiştir. Şimdi bunun mümkün olduğu, bunun da insan için tehlikeli olduğu görüşündedir. O şimdi, bu yeni araçlar üretildikçe insanlar için gelecek korkulu ve kötü olacaktır düşüncesindedir. Makineler insandan daha hızlı düşünecektir ve hareket edecektir. Bu nedenle onlar şirketleri yavaş düşünen yönetici kişilerden daha iyi yönetebileceklerdir görüşündedir.Wozniak’ın resmi olarak teyit edilmemesine rağmen IQ’su 200’dür. 132’den yukarısı Mensa üyesi sayıldığından o bir Mensa üyesidir. Apple I ve II’yi kendisi tasarımladığından ve yazılımını kendisi yaptığından ona Wizard of Woz – Sihirbaz Woz – ünvanı verilmiştir. Bilgisayar devriminin babası sayılmaktadır. Büyük bir yetenek sahibi olmasının yanısıra Asperger’s autism’inden yaralıdır. Bu rahatsızlığı olanlar sosyal hayattan uzak kalır, onlar birinin yanında utangaç davranır, sadece kendini düşünür, egoisttir, özveri sahibi değildir. Belki de o nedenle Wozniak dördüncü evliliğini yapmak zorunda kalmıştır. 12.1.2024.
